“Dünya’daki problem, zeki insanlar şüphe içindeyken, aptalların kendilerine son derece güven duyuyor olmasıdır” sözünü duymuş olabilirsiniz.
Çok akıllı olduğunu ya da ortalama bir insandan daha zeki olduğunu düşünen, fakat aslında o kadar da akıllı olmayan çok sayıda kişiyle karşılaşmışsınızdır. Ya da belki bir konu hakkında çok şey bildiğini düşünen, ama aslında pek de bilgisi olmayan kişilere rastlamışsınızdır.
Bunun bir de diğer yönü var. Bir konuda gerçekten iyi olan, ancak pek de yetenekli olmadığı konusunda ısrarcı olan insanlar…
Bunun sebebi nedir? Başka bir deyişle, insanların kendilerini algılayış şekillerindeki yanlışlık nereden kaynaklanıyor? Görünen o ki, bu durum, birçok insanda bulunan bilişsel bir yanlılık…
Dunning-Kruger Etkisi
Dunning–Kruger etkisi, insanların bilişsel yetkinliklerini yanlış değerlendirip gerçekte olduğundan daha yüksek gördüğü bilişsel bir yanlılık durumudur. Dunning–Kruger etkisi, “performansı zayıf olanların, performanslarındaki eksikliği algılayacak konumda olmadığı” görüşünü savunur.
Bu hayali üstünlük olgusu, sosyal psikologlar olan David Dunning ve Justin Kruger tarafından, “Yetersiz ve Bundan Haberi Yok: Kişinin Kendi Yetersizliğini Algılamasındaki Sorunlar, Nasıl Abartılı Öz Değerlendirmelere Yol Açıyor” adlı çalışmada bilişsel bir yanlılık olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlamaya, popüler bir dava olan McArthur Wheeler davası ile ulaşılmıştır.
McArthur Wheeler Davası
McArthur Wheeler davası, 1995 yılına ait, banka soyan 44 yaşında bir adamla ilgili oldukça sıra dışı bir davadır. Hükümlü McArthur Wheeler, limon suyunun kendine özgü bazı özellikleri hakkında yazılar okumuş ve bunları oldukça tuhaf şekilde yanlış yorumlamıştır. Limon suyunun kimyasal özellikleri bir şekilde görünmez mürekkebe benzerlik gösterdiğinden, yüzünün güvenlik kameralarında görünmez olacağını veya bulanık görüneceğini varsaymıştır.
Yüzüne sürdüğü limon suyu nedeniyle hiçbir kamera tarafından tanınamayacağına dair rahatlıkla, Pittsburgh’da kendini gizlemeden, gönül rahatlığıyla iki banka soymuştur.
Bankayı soyma anındaki güvenlik kamerası görüntüleri yüzünü net şekilde ortaya koymuş ve Wheeler aynı gün tutuklanmıştır. Yüzüne sürdüğü limon suyuna rağmen polisin kendisini bu kadar çabuk bulması onu çok şaşırtmıştır.
Cornell Üniversitesi’nden sosyal psikologlar Dunning ve Kruger bu ilginç davayı derinlemesine inceleyerek Aralık 1999’da Yetersiz ve bundan haberi yok adlı bir çalışma yayınlamıştır.
Neden yeteneksizler muhteşem olduklarını düşünür
Dunning ve Kruger, çalışmalarında, böyle bir bilişsel yanlılığa sahip kişilerin kendi beceri veya yetkinliklerini olduğundan fazla gördüğünü ortaya koymuştur. Başka bir deyişle, yeteneksiz kişiler, gerçekte ne kadar yetersiz veya yeteneksiz oldukları konusunda bir fikre sahip değildir. Bir testte kötü performans gösteren kişiler, zayıf bir performans ortaya koyduklarını fark ederler; ancak sonucun (ortalamadan) ne kadar kötü olduğunu anlamazlar.
Dunning ve Kruger, bu tür bir yüksek algılamanın, yeteneksiz kişilerin çifte bir yükten muzdarip olmasından kaynaklandığını ileri sürmüştür. Bu kişiler yalnızca yanlış sonuçlara ulaşıp talihsiz seçimler yapmakla kalmamakta, aynı zamanda yetersizlikleri veya yeteneklerindeki eksiklikler nedeniyle, yetenekli olmadıklarını anlama yetisinden yoksun olmaktadır.
Bunu şöyle de ifade edebiliriz: bazı yetersiz kişiler, ne kadar yetersiz olduklarını anlayamayacak kadar yetersizler!
Kişinin kendi yetkinliğine olduğundan az değer biçmesi
Bu yanlılık durumunun ilginç bir yönü daha var: ortalama bireyden daha yetenekli olan kişiler bazen ne kadar iyi durumda olduklarını algılayamazlar.
Bir kişi bir konuda/alanda ne kadar yetkin ya da deneyimliyse, bilgisindeki eksikleri veya sınırları o kadar fark etmektedir. Dolayısıyla böyle kişiler, yetenekleri konusunda biraz daha az kendilerine güvenli olabilmektedir. Yetenekli bir bilgisayar programcısı “Bu programı nasıl yaratacağımı biliyorum, ama bu programla ilgili olarak başka insanların anlayabileceği diğer birçok önemli şeyi bilmiyorum, dolayısıyla gerçekten o kadar da iyi olduğuma emin değilim” gibi bir his içinde olabilir.
Bir kişi bir konu hakkında ne kadar bilgi sahibi olursa, bilgisindeki eksiklerin ne kadar fazla olduğunu ve konunun aslında ne kadar karmaşık olduğunu da o denli fark eder. Bu farkındalık da kişinin kendi yetenekleri konusundaki güveninin azalmasına yol açar.
Bununla birlikte yetersiz kişiler aslında ortalama bir insandan çok daha az zeki iken, çok iyi olduklarını düşündükleri bir konu hakkında aslında az şey bilmektedir.
Çeviri: scienceabc
Görseller: scienceabc, Vikipedi
