Ekim 2002’ye gelindiğinde Uluslararası Uzay Atığı Koordinasyon Komitesi (IADC); “IADC Uzay Atıklarının Azaltılması” kılavuzunu oybirliği ile kabul etti. Kılavuz ayrıca UNCOPUOS’un (Birleşmiş Milletler Dış Uzayın Barışçıl Amaçlarla Kullanımı Komitesi) bilim ve teknik alt komitesine Şubat 2003’te arz edildi. 2007 yılında bazı ufak değişiklikler yapılan kılavuz uzay atıklarının sınırlandırılması için mevcut uygulamaları derlemiştir. Özellikle; normal operasyonlar sırasında ortaya çıkan atığın azaltılması, yörüngedeki kopma ihtimallerinin asgari seviyeye düşürülmesi, görev sonrası imha ve yörüngede çarpmaların önlenmesi konularına odaklanan kılavuz bağlayıcı bir düzenleme olmamakla beraber önem arz eden bir çalışmadır ve Birleşmiş Milletler’in kılavuzu ve ISO Standardı 24113 “uzay sistemleri – uzay atıklarının azaltılması” için de referans teşkil etmiştir.
BAĞLANTILI HABER: UZAY ATIKLARI SORUNU: UZAY HUKUKÇUSU NAZLI CAN YAZIYOR…
2007 yılında UNCOPUOS’un bilim ve teknik alt komitesi uzay atıkları konusundaki gündemi uyarınca Arjantin, Avustralya, Kanada, Çin, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Almanya, Hindistan, İtalya, Japonya, Malezya, Kore Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Güney Afrika, Ukrayna ve A.B.D. bu konudaki görüş ve önerilerini paylaştı. A.B.D., Rusya ve Fransa kendilerinin uzay atıklarının azaltılması ile ilgili uygulamalarına ilişkin sunumlar yaptı. Rusya ayrıca GEO bölgesindeki yapay uydu popülasyonuna ilişkin araştırma sonuçlarına ve GEO’daki uzay atıklarının gözlemlenmesi ile ilgili uluslararası işbirliği organizasyonu oluşturulması önerilerine ilişkin de yine bir sunum yaptı.
BAĞLANTILI HABER: 1967’DEN BERİ YÖRÜNGEDE DÖNEN ‘ZOMBİ UYDU’ TESPİT EDİLDİ
1990’lı yılların başından beri UNCOPUOS’un Bilim ve Teknik Alt Komitesi’nin yapmış olduğu çalışmaların neticesinde hazırlanmış olan “Birleşmiş Milletler Uzayın Barışçıl Amaçlarla Kullanımı Komitesinin Uzay Atıklarının Azaltılmasına İlişkin Kılavuz” 2007 yılında kabul edildi. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 22 Aralık 2007 tarihli ve 62/217 sayılı kararı ile de ülkelerin ulusal düzenlemelerinde de bunlara uyumlu olunması teşvik edildi.
BAĞLANTILI HABER: SPACEX 60 İNTERNET UYDUSUNU UZAYA FIRLATTI
Kılavuzda ana hatları ile şunlar düzenlenmiştir:
- Normal operasyon sırasında ortaya çıkan atığın sınırlandırılması: Uzay sistemlerinin normal işlemleri sırasında asgari atık bırakacak şekilde tasarımı yapılmalıdır.
- Operasyon sırasında kopma ve parçalanma olasılığının en aza indirilmesi ve eğer bu mümkün değilse kopma halinde imha ve pasifizasyon önlemlerinin planlanması.
- Yörüngedeki kazai çarpma olasılığının sınırlandırılması: Uzay araçlarının ve fırlatma araçlarının tasarımında bilinen objelerle fırlatma ve yörüngedeki zamanında çarpışma ihtimalini hesaplayarak bunu sınırlamalı.
- Kasti imhadan veya diğer zararlı aktivitelerden kaçınma: Yörüngedeki herhangi bir uzay aracının imhası uzun vadede yeni atık oluşumuna sebebiyet verecekse bundan kaçınılmalı.
- Depolanmış enerjiden kaynaklı görev sonrası kopmaların asgariye indirilmesi : Kullanım ömrünü yitirmiş olan uzay araçlarının pasifize edilmesi gerekir, bunun için de her nevi depolanmış enerjinin tahliyesi gerekir.
- Görevini tamamladıktan sonra uzay aracının ve fırlatma aracının LEO bölgesinde uzun süreli kalmasının sınırlanması: LEO’dan objelerin temizlenmesi esnasında söz konusu atıkların Dünya’ya ulaşması ihtimali hesaplanarak kişilere veya mülklere zehirli atıklardan kaynaklı çevre kirliliği de dahil olmak üzere zarar vermemesi için gerekli özen gösterilmeli.
- Uzay aracının ve fırlatma cihazının uzun vadede görevini tamamladıktan sonra GEO’da etkisinin sınırlandırılması: GEO bölgesine yakın olan uzay cisimlerinin çarpışması riski söz konusu cisimlerin görevlerini tamamlamasını takiben GEO’nun üzerindeki yörüngeye gönderilmesi ile azaltılabilir. Bu sayede GEO bölgesi ile etkileşimde bulunmaları veya GEO’ya dönmeleri engellenir.
IADC’nin kılavuzu ve Birleşmiş Milletler antlaşmaları ve ilkeleri referans alınarak tanzim edilmiş olan B.M.’nin bu kılavuzunun yanısıra başkaca uluslararası ve ulusal düzenlemeler de mevcuttur.
Haftaya sizlerle bunları paylaşacağım.
SPACEMAG TÜRKİYE’Yİ TAKİP ETMEK İÇİN TIKLAYIN: LinkedIN, FACEBOOK, PİNTEREST, TWİTTER, instagram, YOUTUBE
NAZLI CAN KİMDİR?
Nazlı Can 2003 yılında İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. Havacılık ve uzay faaliyetlerine olan ilgisi dolayısıyla 2008 yılında İstanbul Barosu’nun Havacılık ve Uzay Hukuku Komisyonu’nu kurmuş ve halen daha başkanlığını yürütmektedir. Hollanda’da da Leiden Üniversitesi’nde Havacılık ve Uzay Hukuku üzerine yüksek lisans çalışmalarını tamamlamıştır. Yüksek lisans tezi olarak uçak kazalarının hukuki yönünü inceleyen Can takiben hem havacılık hem de uzay hukuku ile ilgili çok sayıda konferans ve seminer vermiş ve makaleler yayınlamıştır.
İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, Hezarfen Havacılık ve Uzay Teknolojileri Enstitüsü, İstanbul Barosu ve daha pek çok kurum ve kuruluşta havacılık ve uzay hukuku dersleri vermiş olan Can aynı zamanda Türkiye Uzay Madenciliği Çalışma Grubu kurucularından olup Uzay Teknolojileri Eğitim Birliği, Savunma Havacılık ve Uzay Derneği üyesidir ve Uzay Teknolojilerinde Son Gelişmeler Konferansı’nın da organizasyon komitesindedir. Uydularla konum belirleme sistemleri (GNSS), GNSS sistemlerine yönelik siber saldırılar, uzay atıkları, insansız hava araçları, uzayın askeri kullanımı, uçak kazaları, yolcu hakları, havacılıkta siber güvenlik gibi konular üzerine de çalışmalar yapmış olan Nazlı Can halen daha serbest avukatlık faaliyetlerine ve akademik çalışmalarına devam etmektedir.
